«گردشگری مذهبی»، مهم‌ترین ظرفیت هویت‌ساز مشهد

اگر بخواهیم درباره هویت فرهنگی و اجتماعی مشهد صحبت کنیم در ابتدا باید هویت کلی مشهد را بررسی کرده و سپس به جزئیات برسیم

عملاً هم‌اکنون شهری بی‌هویت داریم، به سمت شهری با هویت‌های چندگانه و مدرنیته سطحی پیش می‌رویم و اگر امام هشتم علیه‌السلام و فضای معنوی و فرهنگی برای ما معنا دارد هویت شهر نیز باید با آن معنا همخوانی داشته باشد.

چشم‌انداز به‌عنوان یک موضوع در مدیریت شهری ثبات نسبی دارد و به‌عنوان سند ثابت که برای 10 سال دیگر نوشته شود و در همان ده سال هم ثابت بماند، شناخته نمی شود؛ در دنیای متحول امروز، چشم‌انداز هر شش ماه یکبار باید بازنگری شود این در حالی است که مردم و مسؤولان این موضوع را بد متوجه شدند.

توسعه زیارت خارجی از امام رضا باید دستور کار صنایع فرهنگی مشهد باشد

 در سند چشم‌انداز شهر مشهد باید طرح توسعه زیارت خارجی امام رضا علیه‌السلام مورد بررسی قرار گیرد در واقع در جهان امروز فرهنگ منبع ثروت و قدرت است و رواج صنایع خلاق و فرهنگی در مشهد ضروری است، با این روش می‌توان به یک چشم‌انداز منطقی برای ترسیم مشهد در سال‌های آینده رسید.

یکی از روش‌هایی که از سال 1980 مطرح شد، ایده «موج» بود که در راستای آن، موج اول با عنوان «کشاورزی»، موج دوم «صنعت»، موج سوم «ارتباطات» و موج چهارم با نام «ایده» مطرح‌شده است که در آن، جامعه‌ای دانش‌بنیان به وجود می‌آید؛ هر موج مُهر خود را بر تمام ارکان جامعه می‌کوبد، به‌عنوان مثال ، کشاورزی در موج اول در تمامی عرصه‌ها مانند اقتصاد،‌ شهرها، فرهنگ، کسب‌وکار و ... تأثیرگذار بوده است.

کشور در حال ورود به موج سوم است اما نیروی کار، فرهنگ، ‌اقتصاد و دیگر ارکان توسعه در شهرها هنوز دانش‌بنیان نیست در این راستا باید به شهری دانش‌بنیان و افرادی دانش گر برسیم؛ در خصوص برای دوره «ایده» برای کشور دو پیش‌بینی با عنوان‌های «عصر خلاقیت» و «صنایع خلاق» وجود دارد ولی هم‌اکنون هویت موج سومی برای مشهد تحت عنوان «هویت دانش‌بنیان» داریم.

صنایع فرهنگی منشاً خلق ثروت خواهد بود

 دنیای آینده متعلق به فرهنگ و علوم انسانی است، قرار است که صدای نظریه‌پردازان این حوزه شنیده شود و خلاقیت منشأ اصلی خلق ثروت خواهد بود که در قلب آن صنایع فرهنگی قرار دارد؛ به‌طور استثناء در موج چهارم به‌جای واژه «جامعه فرهنگی» از «ملت فرهنگی» استفاده می‌شود و شهرهای فرهنگی نسل جدیدی هستند که بسترساز این موج و مرکز صنایع فرهنگی خواهند بود.

تا این لحظه سه شهر در کشور به‌عنوان شهر فرهنگی شناخته‌شده‌اند؛ به‌عنوان مثال، تهران دارای این چشم‌انداز است که جهان شهر فرهنگی شود، در مورد مشهد نیز می‌توان گفت که شهری فرهنگی، معنوی و دانش‌بنیان که دارای موج سوم و چهارم است در نظر گرفته‌شده است.

مشهد باید محبوب‌ترین جهان شهر فرهنگی، معنوی و دانش‌بنیان باشد

 مدیریت شهری مشهد باید دانش‌بنیان شود تا بتوانیم به سمت داشتن یک جامعه فرهنگی یا به تعبیر بهتر ملت فرهنگی حرکت کنیم؛ قلب تصمیمات و اتفاقات یک حوزه در نسل جدید از شهرها که عنوان جهان شهر را به خود اختصاص داده‌ می‌تپد و مشهد نیز ازلحاظ معنوی باید در دنیا مرکزیت داشته و درنتیجه محبوب‌ترین جهان شهر فرهنگی، معنوی و دانش‌بنیان باشد و این مسئله در افق 30 ساله مشهد گنجانده شود.

سرچشمه هویت، چشم‌انداز و مأموریت است، در حال حاضر شهر مشهد دچار تناقض هویتی و مأموریتی است، معلوم نیست که می‌خواهد مرکز توریسم درمانی باشد یا شهری تجاری یا مذهبی یا مرکز صنایع غذایی درحالی‌که هم‌اکنون ما در دنیا جهان شهری که مأموریت عمومی داشته باشد، سراغ نداریم.

«گردشگری مذهبی»، مهم‌ترین ظرفیت هویت‌ساز مشهد

برای حل این موضوع باید بر یک ظرفیت تمرکز کنیم، در این راستا اگر برای آن مأموریتی تعریف نکنیم، هویت معنا و مفهومی نخواهد داشت؛ امروز گردشگری مذهبی مهم‌ترین ظرفیت هویت‌ساز مشهد است و مأموریت شهر مشهد، گسترش طرح زیارت خارجی و تبدیل‌شدن به محبوب‌ترین جهان شهر فرهنگی معنوی است.

امروزه جهان شهرها، شهرهایی تخصصی هستند؛ به‌طور مثال، لاهه پایتخت حقوقی دنیاست یا لندن شهری مالی‌فرهنگی است؛ حرکت فعلی شهر مشهد به سمت «هویت زدایی» است، هویت زیارتی و معنوی مشهد مهم‌ترین و قوی‌ترین عنصر هویتی این شهر است اما در حال حاضر در ظاهر دچار التقاط فرهنگی شده‌ایم، در حقیقت مشهد برای پیشرفت اقتصادی نیاز به گسترش صنایع کارخانه‌ای ندارد.

تنها راه صدور ارزش‌ها استفاده از صنایع فرهنگی است

 صنایع فرهنگی، دو تا چهار برابر صنایع اقتصادی در زمینه صنایع خلاق، ایجاد پول و در زمینه اشتغال‌زایی و رشد اجتماعی شهر، 2.5 برابر دیگر موارد ایجاد اشتغال می‌کند.

اگر به دنبال صدور ارزش‌ها هستیم، هیچ ابزار دیگری غیر از صنایع فرهنگی وجود ندارد این درحالی است که شهر آینده باید یک هویت داشته باشد درنتیجه در خصوص مشهد چه به آینده و چه به گذشته نگاه کنیم قطعاً به این نتیجه می‌رسیم که این شهر، شهری  فرهنگی و معنوی است.

 عقیل ملکی‌فر/ عضو مؤسس انجمن مدیریت تکنولوژی ایران

مطالب مطرح‌شده در نشست تخصصی «هویت آینده مشهد»